Thời sự Thần học; số 108, Tháng 05/2025

LỜI GIỚI THIỆU

Theo kế hoạch của niên học 2024-25, đề tài của số 108 là “Các ơn gọi trong Giáo hội” bởi vì phát hành vào tháng 5, trùng hợp với ngày Cầu nguyện cho ơn Thiên Triệu. Tuy nhiên, năm nay kỷ niệm 10 năm ban hành Thông điệpLaudato si’(24-5-2015) của Đức Thánh Cha Phanxicô, băng hà ngày 21-4-2025, được mệnh danh là “Giáo hoàng sinh thái”, chúng tôi muốn dành số báo này để nghiên cứu một chủ đề mà ngài rất quan tâm.

Thật vậy tuy rằng đề tài sinh thái (hay môi trường) đã được đề cập trong nhiều văn kiện huấn quyền trước đó[1], nhưng Đức Thánh Cha Phanxicô là vị Giáo hoàng đầu tiên dành một thông điệp cho sinh thái[2]. Đừng kể những văn kiện khác (sứ điệp, diễn văn, v.v.), ngài còn trở lại đề tài này trong Tông huấn Laudate Deum (ngày 4-10-2023)[3].

Các bài viết được xếp đặt theo một thứ tự hệ thống, khởi đi từ các nền tảng Kinh thánh, Giáo hội học, rồi chuyển sang lãnh vực luân lý, cách riêng là giáo huấn xã hội. Sau phần nguyên tắc, chúng ta sẽ bước sang phần thực hành tại Á châu nói chung và tại Việt Nam nói riêng.

1. Bài mở đầu của Linh mục Andreas Gonçalves Lind, S.J., dựa trên Tông huấn Laudate Deum, tìm hiểu nền tảng Tin Mừng của sinh thái học theo quan niệm của Đức thánh cha Phanxicô. Tuy mang đặc tính “lấy con người làm trung tâm” (antropocentrismo), nhưng ta có thể nhận thấy ba điểm khác biệt với những chủ trương mang cùng đối tượng, đó là: một, Thiên Chúa của vũ trụ; hai, Vai trò của con người trong thiên nhiên; ba, Tình huynh đệ rộng mở cho muôn thụ tạo. Tác giả cho thấy Đức Phanxicô chịu ảnh hưởng không những bởi truyền thống Phan-sinh, nhưng đặc biệt là bởi cha Teilhard de Chardin, S.J.
2. Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng tìm hiểu mối liên hệ giữa thần học sinh thái và Giáo hội học, khi mở rộng tầm nhìn về Giáo hội không chỉ trong viễn cảnh của hiến chế Lumen gentium mà còn trong hiến chế Gaudium et spes. Giáo hội là Nước Trời đã đến và còn chờ được hoàn tất vào thời Cánh chung.
3. Hai tác giả Johan Do Tavernier và Kingsley Ndubueze trình bày vấn đề “phát triển bền vững và toàn diện” dựa theo thông điệp Laudato Si’, sau khi đã ôn lại những văn kiện của Học thuyết xã hội về sinh thái, khởi đi từ công đồng Vaticanô II, và được khai triển bởi các Đức Giáo hoàng Phaolô VI và Gioan Phaolô II.
4. Dưới khía cạnh thần học luân lý, giáo sư Pia Valenzuela nhìn lại sự tiến triển của ngành đạo đức học môi trường (Environmental Ethics), với những chủ trương khác nhau. Tác giả đề nghị một lối nhìn dựa theo luật hằng cửu (hoặc luật tự nhiên) của thánh Tôma Aquinô.
5. Đặc biệt, cũng trong lãnh vực thần học luân lý, linh mục Laurenxô Ninh Tú Toàn, O.P. phân tích căn nguyên của sự khủng hoảng hệ sinh thái qua việc nghiên cứu các mối tội đầu, đồng thời cũng đề ra cách thức đáp trả qua việc thực tập nhân đức.
6. Dựa trên giáo huấn của thông điệp, Christopher Vogt trình bày những cuộc hoán cải sinh thái (ecological conversion) ở cấp độ cá nhân, xã hội, chính trị.

Những bài tiếp theo bước sang lãnh vực cụ thể ở Á Châu và Việt Nam.
7. Mở đầu là Thư Mục Vụ của FABC​ gửi các Hội Thánh địa phương tại Châu Á​: “Về việc Chăm sóc Công trình Sáng tạo:​ Lời kêu gọi hoán cải sinh thái”​ (15-3-2025). Lá thư này được viết trong khung cảnh của Năm Toàn xá, lữ hành hy vọng, cũng như hội nghị COP 30 sắp tới ở Belem (Brasil).
8. Kế đến, linh mục Vinh Sơn Nguyễn Thành Tín, O.P., đặc trách Ban Mục vụ Môi trường Tổng Giáo phận Sài Gòn, trình bày “Đi tìm hướng thực hành lối sống xanh”.
9. Vấn đề môi trường hoặc sinh thái không chỉ là “chuyện nhà đạo” nhưng ảnh hưởng đến nếp sống chính trị xã hội. Vì thế chúng ta cũng nên biết qua những văn bản pháp lý của Nhà Nước trong lãnh vực này qua bài “Toàn Cảnh Pháp Luật Việt Nam về Môi Trường: Hướng Đến Sự Phát Triển Bền Vững” của linh mục Laurexô Ninh Tú Toàn, O.P.
10. Để kết thúc, chúng ta hãy đọc lại bài ca Anh Mặt Trời của thánh Phanxicô Assisi, gợi hứng cho hai văn kiện của Đức Phanxicô: Laudato si’, Laudate Deum.

* * *

Nhân tiện, xin nhắc lại những bài đã đăng trước đây trên Thời sự Thần học liên quan đến cùng chủ đề.
1. “Thần học sinh thái”. Số 17 (tháng 9/1999), tr.50-99.
2. “Không có môi sinh luận nếu không có nhân luận tương xứng”. Số 69 (tháng 8/2015), tr. 173-190.
3. “Vấn đề môi trường trong Giáo huấn Xã hội của Giáo hội”. Số 69 (tháng 8/2015), tr. 191-201.
4. “Sự đóng góp của thông điệp Laudato si’ vào giáo huấn xã hội của Giáo hội”. Số 88 (tháng 5/2020), tr. 163-197.

[1] Chẳng hạn như: - ĐGH Phaolô VI, Thông điệp Populorum progressio (1967), số 22-24; 69; Tông thư Octogesima adveniens (1971), số 21. - ĐGH Gioan Phaolô II, Thông điệp Sollicitudo rei socialis (1988), số 25-26; 39; Thông điệp Centesimus annus (1991), số 37-38; Tông thư Ecclesia in America (1999), số 25. - ĐGH Bênêđictô XVI, Thông điệp Caritas in veritate (2009), số 48; 50.51.61.
[2] Thông điệp gồm 6 chương, 246 số. Bố cục dựa theo tiến trình ba chặng: xem (chương 1), xét (chương 2-4), làm (chương 5-6). Độc giả có thể theo dõi các bản dịch tiếng Việt đăng trên mạng internet, của LM Nguyễn Văn Trinh, LM Lê Thanh Hoàng, Phong Trào Giáo Dân Việt Nam Hải Ngoại.
[3] Văn kiện này được soạn thảo trước thềm hội nghị về khí hậu COP 28, gồm 6 chương và 73 số.