AI, Bản Gốc Hay Bản Sao? Một Lời Cảnh Tỉnh Từ Thánh Carlo Acutis
Thực ra, AI chỉ là một công cụ, giống như chiếc xe đạp: ai cũng có thể dùng, nhưng nếu chưa tập giữ thăng bằng thì dễ bị té ngã, đôi khi rất đau! Nếu nâng lên tầm cao hơn – như máy bay hay tàu vũ trụ – thì đòi hỏi kỹ năng và trách nhiệm sẽ cao hơn nhiều. Công cụ tự nó không xấu; vấn đề nằm ở cách con người biết điều khiển và định hướng.
AI về bản chất là một bản sao: nó học từ trí tuệ con người, mô phỏng suy luận, tổng hợp ngôn ngữ. Nó không sáng tạo theo nghĩa đạo đức, nhưng chỉ sao chép, tái cấu trúc, kết hợp những gì đã được đưa vào. Nói cách khác, AI chỉ là “kẻ học việc” trung thành của người dùng. Nếu “ông chủ” có tầm nhìn, biết cách viết prompt rõ ràng, biết khoanh vùng dữ liệu, biết đặt giới hạn, thì AI trở thành công cụ trợ giúp mạnh mẽ. Nếu “ông chủ” lười biếng, dễ dãi hoặc thiếu hiểu biết, thì AI sẽ tự động hút dữ liệu hỗn loạn trên mạng, trở thành chiếc loa phóng thanh của văn hóa duy thế tục. Thánh Phaolô từng cảnh báo: “Anh em đừng để mình bị lừa dối bởi những lý thuyết suông và trống rỗng, dựa trên truyền thống phàm nhân và thế lực vũ trụ, chứ không dựa trên Đức Kitô” (Cl 2,8). Đây chính là thách thức AI đặt ra.
Trong bối cảnh Việt Nam, Giáo hội chỉ chiếm khoảng 7% dân số. Điều này có nghĩa: nếu ta không chủ động, 93% còn lại sẽ mặc nhiên bị dẫn dắt bởi những luồng tư tưởng trên không gian số – và nhiều con cái trong 7% cũng sẽ bị lôi cuốn theo. Fratelli Tutti nhấn mạnh: xã hội kỹ thuật số có thể tạo nên những “căn phòng vang vọng,” nơi chỉ còn tiếng nói được lập trình, không còn sự đối thoại chân thật (số 43). Nếu Giáo hội không dấn thân đào tạo và sử dụng AI như một “cộng tác viên truyền thông,” thì cánh đồng kỹ thuật số sẽ bị kẻ gieo cỏ lùng chiếm lĩnh. Chúa Giêsu đã nói rõ trong dụ ngôn: cỏ lùng và lúa tốt mọc chung (Mt 13,24-30). Nhưng nếu người thợ lười biếng, không chăm sóc, thì cả ruộng sẽ bị xâm chiếm.
Ở đây, vai trò của những người lãnh đạo, các linh mục, tu sĩ, tông đồ giáo dân có ảnh hưởng là quyết định. Nếu họ không học cách “tạo việc làm cho AI,” nghĩa là không biết viết câu lệnh prompt chuẩn xác, không huấn luyện công cụ để phục vụ mục vụ, không xây dựng chatbot cá nhân với quy tắc nghiêm ngặt, thì họ đang bỏ trống trận địa.
Truyền thông kỹ thuật số không chờ ai. Mỗi giây, hàng tỷ dữ liệu được bơm lên mạng xã hội. AI sẽ học ở đâu? Sẽ học từ nguồn có sẵn. Và nguồn ấy hiện do ai kiểm soát? Phần lớn là các tập đoàn thương mại và những kẻ gieo nội dung “lùa gà”, đó là chưa nói đến các chiêu trò dẫn dắt và định hướng dư luận xã hội theo các mục tiêu khác. Một AI không được “mục tử thật” dẫn dắt sẽ trở thành “mục tử giả” dẫn đàn chiên đi lạc.
Mầu nhiệm Ngôi Lời Nhập Thể – dạy chúng ta rằng Thiên Chúa không chê bỏ văn hóa, nhưng bước vào đó để biến đổi. Cũng vậy, Giáo hội không thể rút lui khỏi AI, mà nên cân nhắc cách thức nhập thể vào chính không gian ấy. Đức Gioan Phaolô II từng nói: “Mạng lưới Internet là một con đường mới dẫn nhân loại tới Đức Kitô” (Message for the 36th World Communications Day, 2002). Đức Phanxicô trong Christus Vivit cảnh báo rằng công nghệ có thể trở thành công cụ nô lệ, nhưng đồng thời mời gọi giới trẻ dùng nó để loan báo Tin Mừng. AI không tự định đoạt số phận mình; nó phản chiếu người sử dụng. Câu hỏi không phải: “AI có nguy hiểm không?” mà là: “Chúng ta có đủ bản lĩnh làm chủ AI không?”
Góc nhìn xã hội, Compendium of the Social Doctrine khẳng định rằng mọi tiến bộ kỹ thuật phải phục vụ con người và công ích (số 179). Không thể để công nghệ trở thành thần tượng. Nhưng cũng không thể để Giáo hội đứng ngoài, biến mình thành kẻ chậm bước. Nếu ta không hướng dẫn, xã hội sẽ “chết như bản sao” – rập khuôn theo những giá trị giả tạo do thuật toán chi phối. Sứ mạng của Giáo hội là giải phóng: khơi lại phẩm giá độc đáo nơi từng người, nhắc họ rằng họ là bản gốc được Thiên Chúa yêu thương. Nếu AI chỉ biết sao chép, thì Giáo hội phải biết dùng nó như một “chiếc gương” phản chiếu sự độc đáo Tin Mừng.
So sánh với các ý thức hệ khác, ta thấy khác biệt rõ rệt. Chủ nghĩa thế tục coi AI là công cụ tuyệt đối hóa: hoặc để khai thác thương mại, hoặc để kiểm soát tư tưởng. Chủ nghĩa vô thần xem AI như minh chứng rằng con người có thể tạo ra “thần minh mới.” Nhưng Đức tin Công giáo khẳng định: chỉ Thiên Chúa mới là Đấng Tạo Hóa. AI không sáng tạo được bản gốc. Nó chỉ tái tạo bản sao. Chỉ con người, được dựng nên theo hình ảnh Thiên Chúa, mới có phẩm giá độc đáo. Chỉ khi Giáo hội chủ động sử dụng AI, thì nó mới trở thành phương tiện phụ trợ cho sứ mạng, chứ không phải thế lực nuốt chửng bản sắc Kitô hữu.
Lời Thánh Carlo Acutis là lời tiên tri cho kỷ nguyên số. Nếu Giáo hội Việt Nam, đặc biệt những người có ảnh hưởng, không nghiêm túc học cách làm chủ AI, thì chính họ sẽ vô tình để đàn chiên chết như “bản sao.” Nhưng nếu ta dám nhập thể vào không gian số, dám huấn luyện và điều hướng AI bằng ánh sáng Tin Mừng, thì AI sẽ trở thành đồng minh. Thế giới kỹ thuật số cần các chứng nhân bản gốc, không cần thêm những bản sao.
Vậy hãy hành động: hãy đào tạo, hãy sáng tạo, hãy viết prompt, hãy gieo Tin Mừng vào chính máy móc. Để rồi, giữa muôn tiếng vang của bản sao, vang lên một tiếng duy nhất không thể trộn lẫn: Tin Mừng của Đức Kitô Phục Sinh.
ĐỀ NGHỊ MỘT KHUNG CHIẾN LƯỢC HÀNH ĐỘNG
Tôi xin đề nghị một khung chiến lược hành động 7 điểm – dành cho Giáo hội Việt Nam trong việc ứng dụng AI vào truyền thông và truyền giáo, dựa trên tinh thần “sống bản gốc” mà Thánh Carlo Acutis nhấn mạnh:
1. Huấn luyện – Đào tạo “ông chủ” AI trước khi dùng AI
Không phải AI, mà chính con người mới là người điều khiển. Linh mục, tu sĩ, giáo dân cần được đào tạo căn bản về cách viết prompt, cách giới hạn phạm vi dữ liệu, cách đặt nguyên tắc đạo đức. Một người Công giáo biết huấn luyện AI chính là “người chủ khôn ngoan” trong Tin Mừng (Mt 24,45).
2. Tạo hệ sinh thái dữ liệu Công giáo chuẩn mực
AI học từ dữ liệu. Nếu dữ liệu chỉ đến từ mạng xã hội hỗn tạp, AI sẽ phản chiếu sự hỗn loạn. Giáo hội cần chủ động số hóa Kinh Thánh, Huấn quyền, các văn kiện Công đồng, giáo huấn các Đức Giáo hoàng, và lưu trữ an toàn. Từ đó huấn luyện AI để trở thành “thư viện sống động” của Đức tin.
3. Xây dựng Chatbot Công giáo cá nhân hóa
Mỗi giáo phận, dòng tu, giáo xứ có thể xây dựng chatbot riêng, hoạt động trong khuôn khổ nghiêm ngặt. Chatbot này có thể giải thích giáo lý, hướng dẫn cầu nguyện, trả lời thắc mắc về phụng vụ, đồng thời được giám sát bởi người có thẩm quyền. Như vậy, AI không còn là “bản sao” hỗn loạn, mà là “người trợ tá mục vụ” trung thành.
4. Ứng dụng AI vào truyền thông Tin Mừng
Dùng AI để tạo video ngắn, hình ảnh, bài viết, podcast loan báo Tin Mừng, nhưng luôn kiểm duyệt nội dung. Người trẻ đang sống trong không gian số, nên Giáo hội phải hiện diện ở đó với ngôn ngữ mới mẻ, nhưng không mất bản sắc. Đây là một “thánh địa kỹ thuật số” cần những nhà truyền giáo bản gốc.
5. Phân định đạo đức – Không thần thánh hóa AI
AI chỉ là công cụ. Không để nó thay thế linh mục trong bí tích, không để nó soạn bài giảng thay cho việc cầu nguyện, không để nó quyết định thay lương tâm. AI cần bị giới hạn, phân định, và đặt dưới ánh sáng Tin Mừng. Như Thánh Phaolô dạy: “Mọi sự đều có phép làm, nhưng không phải mọi sự đều ích lợi” (1 Cr 6,12).
6. Huy động 7% để làm men trong 93%
Tỷ lệ Công giáo ở Việt Nam chỉ khoảng 7%. Nhưng nếu biết khai thác AI khôn ngoan, 7% này có thể trở thành men, muối, ánh sáng lan tỏa trong 93% kia. Mỗi giáo xứ, mỗi hội đoàn có thể sử dụng AI như công cụ tiếp cận xã hội, nhất là trên các nền tảng mạng, nơi người trẻ tìm kiếm ý nghĩa.
7. Thành lập Hội đồng Công giáo về AI và Truyền thông số
Cần có một cơ quan chuyên trách trong Giáo hội Việt Nam, quy tụ linh mục, tu sĩ, giáo dân chuyên môn về công nghệ và truyền thông, để đưa ra hướng dẫn, tiêu chuẩn đạo đức, và huấn luyện chung. Đây chính là “người quản lý trung tín và khôn ngoan” để bảo đảm AI phục vụ Tin Mừng, không biến Giáo hội thành bản sao của thế gian.
AI không tự quyết định mình sẽ là cỏ lùng hay lúa tốt. Chính chúng ta, những người Công giáo, phải làm “ông chủ” biết gieo hạt giống Tin Mừng vào mảnh đất kỹ thuật số. Nếu bỏ mặc, AI sẽ dẫn đến cái chết “như bản sao.” Nếu chủ động, AI sẽ trở thành công cụ giúp con người sống trọn ơn gọi “bản gốc” trong Đức Kitô, đúng như Thánh Carlo Acutis đã sống.
ĐỀ NGHỊ CẨM NANG THỰC HÀNH ỨNG DỤNG AI TRONG GIÁO HỘI
(Dựa trên tinh thần “mọi người đều là bản gốc” của Thánh Carlo Acutis)
Bước 1. Huấn luyện “ông chủ” trước khi dùng AI
· Mỗi linh mục, tu sĩ, tông đồ giáo dân cần tham dự các khóa học ngắn hạn về AI: cách viết prompt, cách khoanh vùng dữ liệu, cách kiểm duyệt nội dung.
· Giáo phận có thể tổ chức workshop hoặc học trực tuyến, mời chuyên gia Công giáo về công nghệ chia sẻ.
· Quy tắc: AI chỉ thông minh bằng người đặt câu hỏi. Nếu “ông chủ” cẩu thả, hoặc thiếu kỹ năng, AI có thể sẽ trở nên nguy hiểm.
Bước 2. Xây dựng thư viện dữ liệu Công giáo chuẩn mực
· Mỗi giáo phận phối hợp với Ban Truyền thông để số hóa: Kinh Thánh, Giáo lý, các văn kiện Công đồng, thông điệp, huấn từ của các Đức Giáo hoàng.
· Lưu trữ dữ liệu này ở dạng an toàn, có bản quyền, và cho AI “học” trong phạm vi giới hạn đó.
· Quy tắc: Chỉ khi AI học từ nguồn tinh tuyền, nó mới phản ánh sự tinh tuyền.
Bước 3. Tạo Chatbot Công giáo cá nhân hóa
· Giáo xứ, hội đoàn, dòng tu có thể xây dựng chatbot riêng (ví dụ: “Cha xứ ảo”, “Thư ký Giáo lý”), giúp trả lời nhanh những câu hỏi cơ bản.
· Chatbot phải có bộ quy tắc rõ: không trả lời về bí tích (điều này cần con người thật), không thay thế tư vấn thiêng liêng, luôn trích nguồn.
· Quy tắc: Chatbot là thư ký, không bao giờ là mục tử.
Bước 4. Dùng AI cho truyền thông Tin Mừng
· Linh mục và hội đoàn có thể dùng AI tạo hình ảnh, video ngắn, nội dung mạng xã hội để chia sẻ Lời Chúa mỗi ngày.
· Đội ngũ truyền thông giáo phận có thể tận dụng AI để thiết kế poster, clip mời gọi tham dự Thánh lễ, chiến dịch bác ái.
· Quy tắc: AI chỉ giúp diễn đạt, nội dung cốt lõi phải xuất phát từ cầu nguyện và Lời Chúa.
Bước 5. Lọc và phân định đạo đức
· Mỗi sản phẩm AI cần được kiểm duyệt bởi ít nhất một người có kiến thức thần học.
· Không sử dụng AI để giảng thay linh mục, không dùng AI trong tòa giải tội, không để AI quyết định thay lương tâm.
· Quy tắc: AI phải phục vụ sự thật, không thay thế sự thật.
Bước 6. Trở thành men trong 93%
· Giáo dân trẻ được mời gọi dùng AI để sáng tạo nội dung tích cực, đối thoại với xã hội rộng lớn ngoài Công giáo.
· AI có thể giúp tạo các chiến dịch xã hội: bảo vệ sự sống, bảo vệ môi trường, cổ võ công bằng xã hội.
· Quy tắc: Dùng 7% như men, như muối để chiếu sáng cho 93% còn lại.
Bước 7. Thành lập Hội đồng Công giáo về AI và Truyền thông số
· Giáo hội cần có một cơ quan chính thức ở cấp Hội đồng Giám mục Việt Nam, quy tụ linh mục, tu sĩ, chuyên gia giáo dân.
· Hội đồng này ban hành: nguyên tắc đạo đức, hướng dẫn sử dụng, mẫu prompt, danh sách công cụ an toàn.
· Quy tắc: Không có định hướng, đàn chiên sẽ tản mác. Hội đồng chính là người giữ cửa cho cánh đồng số.
CÙNG NHAU MỞ MỘT LỐI ĐI NGAY HÔM NAY
Nếu Giáo hội không hành động, AI sẽ tự động trở thành “mục tử giả” trên mạng xã hội, lôi kéo cả chiên trong và ngoài đàn. Nhưng nếu biết “tạo công ăn việc làm cho AI,” Giáo hội sẽ biến nó thành công cụ phụ tá, để loan báo Tin Mừng đến tận cùng không gian số. Thánh Carlo Acutis đã sống như một “bản gốc” giữa thế giới ảo. Câu hỏi cho chúng ta: Giáo hội Việt Nam sẽ để AI biến ta thành bản sao, hay sẽ huấn luyện nó để trở thành khí cụ cho các chứng nhân bản gốc của Đức Kitô?
Ngày 11–09–2025
Jos Hồ Đức Trung
* “Bài viết này do tôi biên soạn, với sự hỗ trợ trình bày từ Chatbot Revalis – trợ lý AI cá nhân của tôi.” (Lời tác giả bài viết)
_______________
NGUỒN THAM KHẢO
******
Kinh Thánh và Huấn Quyền
· Thánh Kinh: Thư gửi tín hữu Côlôsê 2,8 (Bản dịch của Hội đồng Giám mục Việt Nam).
· Thánh Kinh: Tin Mừng theo thánh Matthêu 13,24–30; 1 Cr 6,12.
· Catechism of the Catholic Church. Vatican: Libreria Editrice Vaticana, 1993.
· Công đồng Vaticanô II. Hiến chế mục vụ Gaudium et Spes. 1965.
· Gioan Phaolô II. Message for the 36th World Communications Day. Vatican, 2002.
· Phanxicô. Fratelli Tutti. Vatican, 2020, số 43.
· Phanxicô. Christus Vivit. Vatican, 2019.
· Hội đồng Tòa Thánh về Công lý và Hòa bình. Compendium of the Social Doctrine of the Church. Vatican, 2004, số 179.
Thánh Carlo Acutis
· Franciscan Media. “Carlo Acutis: A True Original.” Truy cập ngày 10/9/2025. https://www.franciscanmedia.org/franciscan-spirit-blog/carlo-acutis-a-true-original
· Franciscan Missionaries. “Original, Not a Photocopy.” Truy cập ngày 10/9/2025. https://franciscanmissionaries.com/original-not-a-photocopy/
· Our Sunday Visitor. “The Ultimate Collection of Blessed Carlo Acutis Quotes.” Truy cập ngày 10/9/2025. https://www.oursundayvisitor.com/the-ultimate-collection-of-blessed-carlo-acutis-quotes
Giáo hội Công giáo tại Việt Nam
· “Catholic Church in Vietnam.” Truy cập ngày 10/9/2025. https://en.wikipedia.org/wiki/Catholic_Church_in_Vietnam
· S. Department of State. 2023 Report on International Religious Freedom: Vietnam. Truy cập ngày 10/9/2025. https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/vietnam
· “Religion in Vietnam.” Truy cập ngày 10/9/2025. https://en.wikipedia.org/wiki/Religion_in_Vietnam
· “2019 Vietnamese Census.” Truy cập ngày 10/9/2025. https://en.wikipedia.org/wiki/2019_Vietnamese_census
